Parafia p.w. Niepoklanego Poczęcia NMP i św. Maksymiliana Marii Kolbego w Mysłowicach-Janowie Miejskim

2021.10.19 – Pierwsze przykazanie cz.2

Katechizm Kościoła Katolickiego

II. „Jemu samemu służyć będziesz”

2095. Teologalne cnoty wiary, nadziei i miłości kształtują i ożywiają cnoty moralne. Tak więc miłość skłania nas do sprawiedliwego oddawania Bogu tego, do czego jesteśmy zobowiązani jako stworzenia. Cnota religijności uzdalnia nas do takiej postawy.

Adoracja

2096. Adoracja jest pierwszym aktem cnoty religijności. Adorować Boga oznacza uznać Go za Boga, za Stwórcę i Zbawiciela, za Pana i Mistrza wszystkiego, co istnieje, za nieskończoną i miłosierną Miłość. „Panu, Bogu swemu, będziesz oddawał pokłon i Jemu samemu służyć będziesz” (Łk 4, 8) – mówi Jezus, powołując się na Księgę Powtórzonego Prawa (Pwt 6, 13).

2097. Adorować Boga oznacza z szacunkiem i całkowitą uległością uznać „nicość stworzenia”, które istnieje jedynie dzięki Bogu. Adorować Boga oznacza wychwalać Go, wielbić i uniżać samego siebie - podobnie jak Maryja w „Magnificat” – wyznając z wdzięcznością, że On uczynił wielkie rzeczy i że święte jest Jego imię (Por. Łk 1, 46-49). Adoracja Jedynego Boga wyzwala człowieka z zamknięcia się w sobie, z niewoli grzechu i bałwochwalstwa świata.

Modlitwa

2098. Akty wiary, nadziei i miłości, które nakazuje pierwsze przykazanie, wyrażają się w modlitwie. Wzniesienie ducha do Boga jest wyrazem naszej adoracji Boga: w modlitwie uwielbienia i dziękczynienia, modlitwie wstawienniczej i modlitwie błagalnej. Modlitwa jest niezbędnym warunkiem posłuszeństwa przykazaniom Bożym. „Zawsze... (trzeba) się modlić i nie ustawać” (Łk 18,1).

Ofiara

2099. Jest rzeczą słuszną składać Bogu ofiary na znak uwielbienia i dziękczynienia, przebłagania i komunii z Nim: „Prawdziwą ofiarą jest... każde dzieło, które przyczynia się do połączenia nas świętą komunią z Bogiem, dzięki któremu możemy stać się naprawdę szczęśliwi” (Św. Augustyn, De civitate Dei, 10, 6).

2100. Ofiara zewnętrzna, by była prawdziwa, powinna być wyrazem ofiary duchowej: „Moją ofiarą... duch skruszony...” (Ps 51, 19). Prorocy Starego Przymierza często piętnowali ofiary składane bez zaangażowania wewnętrznego (Por. Am 5, 21-25)lub nie mające związku z miłością bliźniego (Por. Iz 1, 10-20). Jezus przypomina słowa proroka Ozeasza: „Chcę raczej miłosierdzia niż ofiary” (Mt 9, 13; 12, 7) (Por. Oz 6, 6). Jedyną doskonałą ofiarą jest ta, którą Chrystus złożył na krzyżu w całkowitym oddaniu się miłości Ojca i dla naszego zbawienia (Por. Hbr 9, 13-14). Łącząc się z Jego ofiarą, możemy nasze życie uczynić ofiarą dla Boga.

Przyrzeczenia i śluby

2101. W wielu sytuacjach chrześcijanin jest wzywany do składania przyrzeczeń Bogu. Zawierają je chrzest, bierzmowanie, małżeństwo i święcenia. Chrześcijanin kierując się pobożnością, może przyrzec Bogu określony czyn, modlitwę, jałmużnę, pielgrzymkę itd. Wierność przyrzeczeniom złożonym Bogu jest przejawem szacunku należnego Boskiemu Majestatowi i miłości wobec wiernego Boga.

2102. „Ślub, to jest świadomą i dobrowolną obietnicę uczynioną Bogu, mającą za przedmiot dobro możliwe i lepsze, należy wypełnić z pobudek cnoty religijności” (KPK, kan. 1191, § 1). Ślub jest aktem pobożności, w którym chrześcijanin poświęca siebie samego Bogu lub obiecuje Mu dobry czyn. Wypełniając śluby, oddaje się więc Bogu to, co zostało Mu przyrzeczone i konsekrowane. Dzieje Apostolskie ukazują nam św. Pawła zatroskanego o wypełnienie ślubów, które złożył  (Por. Dz 18, 18; 21, 23-24).

2103 Kościół uznaje wzorczą wartość ślubów praktykowania rad ewangelicznych(Por. KPK, kan. 654):

Matka-Kościół cieszy się, że w łonie jego znajdują się liczni mężczyźni i niewiasty, którzy dokładniej naśladują wyniszczenie Zbawiciela i wyraźniej je ukazują, przyjmując ubóstwo w wolności synów Bożych i wyrzekając się własnej woli: poddają się oni mianowicie człowiekowi ze względu na Boga w sprawie doskonałości ponad miarę przykazania, aby się w sposób pełniejszy upodobnić do posłusznego Chrystusa (Sobór Watykański II, konst. Lumen gentium, 42).

W pewnych przypadkach Kościół może dla słusznych przyczyn zwolnić ze ślubów i przyrzeczeń (Por. KPK, kan. 692; 1196-1197).

Społeczny obowiązek religijny i prawo do wolności religijnej

2104. „Wszyscy ludzie... obowiązani są szukać prawdy, zwłaszcza w sprawach dotyczących Boga i Jego Kościoła, a poznawszy ją, przyjąć i zachowywać”. Obowiązek ten wypływa z „samej natury ludzi”. Nie jest on sprzeczny ze „szczerym szacunkiem” dla różnych religii, które „nierzadko... odbijają promień owej Prawdy, oświecającej wszystkich ludzi”, ani z wymaganiem miłości, przynaglającej chrześcijan, „aby wobec ludzi, którzy trwają w błędzie albo w niewiedzy co do spraw wiary, postępowali z miłością, roztropnością i cierpliwością”.

2105. Obowiązek oddawania Bogu prawdziwej czci odnosi się do człowieka w wymiarze indywidualnym i społecznym. Jest to „tradycyjna nauka katolicka o moralnym obowiązku ludzi i społeczeństw wobec prawdziwej religii i jedynego Kościoła Chrystusowego”. Prowadząc nieustannie dzieło ewangelizacji, Kościół pracuje nad tym, by ludzie starali się o „kształtowanie w duchu chrześcijańskim sposobu myślenia i obyczajów, praw oraz ustroju własnej społeczności”. Obowiązkiem społecznym chrześcijan jest szanowanie i pobudzanie w każdym człowieku umiłowania prawdy i dobra. Wymaga on od nich, by przyczyniali się do rozpowszechniania jedynej prawdziwej religii, która istnieje w Kościele katolickim i apostolskim. Chrześcijanie są powołani, by być światłością świata. W ten sposób Kościół ukazuje królowanie Chrystusa nad całym stworzeniem, a szczególnie nad społecznościami ludzkimi.

2106. „W sprawach religijnych nikt nie powinien być przymuszany do działania wbrew swojemu sumieniu, ani nie powinno się przeszkadzać mu w działaniu według jego sumienia – prywatnym i publicznym, indywidualnym lub w łączności z innymi, byle w godziwym zakresie”. Prawo to opiera się na samej naturze osoby ludzkiej, której godność pozwala jej dobrowolnie przylgnąć do prawdy Bożej przekraczającej porządek doczesny. Dlatego też prawo to „przysługuje trwale również tym, którzy nie wypełniają obowiązku szukania prawdy i trwania przy niej”.

2107. „Jeżeli zważywszy na szczególne sytuacje narodów zostaje przyznana jednej wspólnocie religijnej wyjątkowa pozycja cywilna w prawnym ustroju społeczeństwa, konieczne jest, aby jednocześnie było uznawane i respektowane prawo wszystkich obywateli i wspólnot religijnych do wolności w dziedzinie religijnej”.

2108. Prawo do wolności religijnej nie oznacza moralnej zgody na przylgnięcie do błęduani rzekomego prawa do błędu, lecz naturalne prawo osoby ludzkiej do wolności cywilnej, to znaczy – w słusznym zakresie – do wolności od przymusu zewnętrznego w sprawach religijnych ze strony władzy politycznej. To prawo naturalne powinno być w taki sposób uznane w porządku prawnym społeczeństwa, by stało się prawem cywilnym.

2109. Prawo do wolności religijnej nie może być w sobie ani nieograniczone, ani ograniczone tylko przez „porządek publiczny” pojmowany w sposób pozytywistyczny lub naturalistyczny. Przynależny mu „słuszny zakres” powinna dla każdej sytuacji społecznej określać roztropność polityczna zgodnie z wymaganiami dobra wspólnego, a władza cywilna powinna go zatwierdzać według „norm prawnych dostosowanych do obiektywnego porządku moralnego”.

REFLEKSJA

Pierwsze przykazanie – Ks. Jerzy Kontkowski SJ

Dziesięć przykazań miał spisać Mojżesz na polecenie Boga na dwóch kamiennych tablicach. Teks pierwszego przykazania podaje Pięcioksiąg w dwu identycznych wersjach:

Ja jestem Pan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli. Nie będziesz miał cudzych bogów obok mnie. Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach pod ziemią! Ja, Pan, twój Bóg, jestem Bogiem zazdrosnym, który karze występek ojców na synach do trzeciego i czwartego pokolenia względem tych, którzy mnie nienawidzą. Okazuje zaś łaskę aż do tysięcznego pokolenia tym, którzy Mnie miłują i przestrzegają Moich przykazań (Wj 20,2-6; Pwt 5,6-10).

Tekst starszy pierwszego przykazania znajduje się w Księdze Kapłańskiej: Nie zwracajcie się do bożków. Nie czyńcie sobie bogów z lanego metalu. Ja jestem Pan, Bóg wasz! (Kpł 19,4).

Tekst najstarszego pierwszego przykazania występuje w tzw. dekalogu kultowym: Nie będziesz oddawał pokłonu bogu obcemu, bo Pan ma na imię Zazdrosny i jest Bogiem zazdrosnym (…) Nie uczynisz sobie bogów ulanych z metalu (Wj 34,14. 17).

Co do podziału pierwszego przykazania, nie ma zgody. Istnieją trzy różne sposoby dzielenia:

- żydowsko-hellenistyczny (Filon z Aleksandrii, Józef Flawiusz, Tertulian, Kościoły: prawosławny, anglikański, ewangelicko-reformowany) jako 1 przykazanie przyjmuje wstęp i zakaz czci obcych bogów (Wj 20,2-3) a jako 2 przykazanie zakaz sporządzania obrazów bóstw (Wj 20,4-6).

- talmudyczny (od Mojżesza Majmonidesa, zm. 1204) jako 1 przykazanie przyjmuje wstęp (Wj 20,3), a jako 2 przykazanie łącznie zakaz czci i zakaz przedstawiania innych bóstw (Wj 20,3-6).

- augustiański (św. Augustyn, Kościoły: rzymsko-katolicki, luterański) jako 1 przykazanie przyjmuje zakaz czci innych bóstw, zaś zakazu sporządzania obrazów bóstw nie traktuje jako 2 przykazania, lecz jako wniosek z 1 przykazania (Wj 20,3-6).

Dekalog wykazuje podobieństwo ze schematami umów hetyckich z drugiego tysiąclecia przed Chrystusem:

(a) przedstawienie się monarchy – Jahwe: Ja jestem Pan, twój Bóg (Wj 20,2a);

(b) wstęp historyczny: Który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli (Wj 20,b);

(c) wyjaśnienie zasady Przymierza: Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie. Nie będziesz czynił żadnej rzeźby, ani żadnego obrazu… (Wj 20,3-6).

Pozostałe przykazania stanowią postanowienia szczegółowe.

Pierwsze przykazanie jest przykazaniem nad przykazaniami, ponieważ Jahwe jest Bogiem Zazdrosnym (Wj 20,5; 34; 14; Pwt 6,15). Zazdrość wiąże się ze świętością Boga. Jahwe (oblubieniec) kocha naród wybrany (oblubienicę), to główna myśl Pieśni nad pieśniami. Świętość Boga nie może znieść istnienia żądnych innych bóstw, bożków, idolów, zaś miłość Boga nie toleruje niewierności, zdrady, cudzołóstwa. Stąd wyznaniem wiary Izraela, modlitwą odmawianą codziennie rano i wieczorem, odmawianą na łożu śmierci, jest modlitwa SZEMA, ISRAEL (Słuchaj, Izraelu):

Słuchaj, Izraelu, Pan jest Bogiem – Panem jedynym. Będziesz miłował Pana, Boga twego, z całego serca swego, z całej duszy swej, ze wszystkich sił. Niech pozostaną w twym sercu te słowa, które Ja ci nakazuję. Wpoisz je twoim synom, będziesz o nich mówił przebywając w domu, w czasie podróży, kładąc się spać i wstając ze snu. Przywiążesz je do twojej ręki jako znak. Niech one ci będą ozdobą przed oczami. Wypiszesz je na drzwiach swojego domu i na twoich bramach (Pwt 6,4-9 i dalej, 11,13-21; Lb 15,37-41).

Do dziś wierzący Żyd podczas modlitwy używa tefilin, małych skórzanych pudełeczek, które rzemykami przywiązuje do czoła i lewego ramienia. W pudełeczkach mieszczą się napisane na pergaminie teksty (Pwt 6,4-9; 11,13-21; Wj 13,1-10; 13,11-16). Na drzwiach domu żydowskiego umieszczona jest mezuza, pudełeczko z drewna, szkła, metalu z pergaminem i tekstem (Pwt 6,5-9; 11,13-21).

Refleksją nad wręczonymi przez Boga Mojżeszowi tablicami na Górze Synaj są słowa: Pilnie się wystrzegajcie – skoroście nie widzieli żadnej postaci w dniu, w którym mówił do was Pan spośród ognia na Horebie – abyście nie postąpili niegodziwie i nie czynili sobie rzeźby przedstawiającej podobiznę mężczyzny lub kobiety… (Pwt 4,15-16 i dalej), Deutero-Izajasz pisze w następujący sposób: Ja jestem Pan, i nie ma innego. Poza Mną nie ma Boga… Boga utworzonego przede Mną nie było, ani po Mnie nie będzie (Iz 45,5; 43,10).

W Nowym Testamencie miłość do Chrystusa staje się lepiej zrozumiała w świetle starotestamentalnej modlitwy Szema Israel: Kto kocha ojca lub matkę bardziej niż Mnie, nie jest Mnie godzien. I kto kocha syna lub córkę bardziej niż Mnie, nie jest Mnie godzien (Mt 10,37).

W Nowym Testamencie mamy głęboką refleksję nad Bogiem zawartą w mowie św. Pawła Apostoła na Areopagu w Atenach: Nie powinniśmy sądzić, że Bóstwo jest podobne do złota albo srebra, albo do kamieni, wytworów rąk i myśli człowieka (Dz 17,29).

Wspólną dla trzech wielkich religii monoteistycznych: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu jest wiara w Boga Ojca. Judaizm i islam nie uznają jednak za Boga Syna i Ducha Świętego, a więc Trójcy Przenajświętszej. Kult drugiej i trzeciej Osoby Boskiej dla wyznawców tych dwóch religii wydaje się bałwochwalstwem.

W XVI w. w chrześcijaństwie nastąpił rozłam. Powstały nowe Kościoły: ewangelicko-augsburski (luteranie) i ewangelicko-reformowany (kalwini). Kościoły te zakwestionowały kult Matki Boskiej i Świętych jako kult bałwochwalczy. Kościoły rzymsko-katolicki i prawosławny cenią sobie Matkę Bożą i Świętych ze względu na ich bliskość do Boga. Kościół katolicki rozróżnia: kult (cześć) latriae, czyli oddawanie najwyższej czci boskiej jedynie Bogu, kult hyperduliae, czyli szczególny szacunek należny Matce Boskiej oraz kult duliae, czyli cześć należną Świętym i Błogosławionym.

Wspólny dla judaizmu i islamu jest zakaz sporządzania obrazów. Chrześcijaństwo w większości odeszło od tego zakazu. W VIII i IX w. była próba powrotu do stosowania tego zakazu w Bizancjum. Powstał ruch obrazoburczy, zaczęto niszczyć obrazy i rzeźby. Wtedy to w 787 r. II Sobór Nicejski odróżnił cześć dla obrazów przedstawiających Bogurodzicę i Świętych (gr. proskynesis, łac. veneratio) od uwielbienia, należnego tylko samemu Bogu (gr. latria, łac. adoratio). Sprawa ta powróciła w XVI w., gdy luteranie i kalwini odrzucili cześć obrazów i figur religijnych jako bałwochwalczą.

Sobór Trydencki z XVI w. wyjaśnił na swej sesji 24, że obrazy mają być czczone nie w tym znaczeniu, jakoby się wierzyło, że w nich jest boskość albo siła – dla której powinny być czczone, albo żeby je trzeba było o coś prosić, albo żeby w obrazach miała być pokładana ufność, jak to czynili poganie, którzy pokładali nadzieję w bałwanach, ale w tym znaczeniu, że cześć, którą oddaje się obrazom, odnosi się do Pierwowzorów, czyli do Osób, które one przedstawiają.

Chrystus nauczał: Nie możecie służyć Bogu i Mamonie /bogactwu/ (Łk 16,13). Są ludzie, których bogiem jest brzuch (Flp 3,19).

Księga Powtórzonego Prawa wylicza kulty potępione: Niech nie znajdzie się pośród ciebie nikt, kto by… uprawiał wróżby, gusła, przepowiednie i czary; nikt, kto by uprawiał zaklęcia, pytał duchów i widma, zwracał się do umarłych. Obrzydliwy jest bowiem dla Pana każdy, kto to czyni (18,10-12).

Pierwsze przykazanie zakazuje jeszcze: nienawiści do Boga, odstępstwo od wiary, kuszenie (próbowanie, doświadczanie) Pana Boga, zabobonów, posługiwanie się amuletami.

Mamy wierzyć Bogu, mamy pokładać w Nim ufność, kochać Go, modlić się do Niego i całym swoim postępowaniem okazywać Bogu cześć oraz bardziej słuchać Boga niż ludzi (Dz 5,29).

Pewien XVI-wieczny teolog napisał: Gdy serce jest nastawione właściwie na Boga i gdzie to przykazanie bywa przestrzegane, tam wszystkie inne będą zachowane.